[ Pobierz całość w formacie PDF ]

istnieją dwa zasadnicze rodzaje odniesień umysłu ludzkiego do
przedmiotów: z jednej strony są to odniesienia realizujące się za pomocą
przedstawień - na przykład spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia - z drugiej
zaś odniesienia za pomocą sądów (łac. iudicium, effatum, enunciatio,
propositio). Przedstawienia od sądów różnią się elementem asercji, która nie
występuje w przedstawieniach, stanowi natomiast istotny element sądów.
SÄ…dem w sensie psychologicznym nazywa siÄ™ sam akt sÄ…dzenia (akt
wydawania sądu), a więc pewien subiektywny proces psychiczny, który
jednak ze względu na wspólną naturę pdomitów wydających sądy przebiega
w typowy sposób. S ą d w s e n s i e l o g i c z n y m to natomiast znaczenie
zdania w sensie logicznym, a zdanie w sensie logicznym to zdanie
oznajmujące, jednoznacznie określone przez reguły składni danego języka.
Produktem sądzenia w sensie psychologicznym jest  treść sądu, czyli to, co
 domniemujemy w sądzie. Treść ta może być subiektywna, gdy jednak jest
prawdziwa, to staje się obiektywna, zaczyna być czymś ogólnie-
obowiązującym, obowiązuje niezależnie od czasu i miejsca jej
sformułowania lub wypowiedzenia, niezależnie od naszych życzeń,
upodobań, niezależnie, czy jest pomyślana przez to lub inne indywiduum.
Nie musi to jednak automatycznie oznaczać, że tego rodzaju obiektywnie
obowiązująca treść obowiązuje niezależnie od jakiegokolwiek myślenia.
Ten sam sąd może być wyrażony w różnych zdaniach, w różnych
językach. Temu samemu zdaniu mogą odpowiadać różne sądy. Można też
wypowiadać jakieś zdanie nie żywiąc żadnego sądu i można wydawać sąd
nie umiejąc go  ubrać w formę zdaniową.
Patrząc ze strony procesów psychicznych, sąd jest efektem analizy,
do której dołącza się akt syntezy. Najpierw dokonuje się wydobycie
pewnych partykularnych treści z całościowego przedstawienia
percepcyjnego, wyobrażeniowego lub pojęciowego. Następnie dochodzi do
zjednoczenia, do swoistej dla sądu syntezy treści partykularnych, przy czym
niektóre z nich zaczynają funkcjonować jako podmiot sądu, inne zaś jako
jego orzeczniki (predykaty). FunkcjÄ… podmiotu staje siÄ™ bycie nosicielem,
53
substratem przypisywanych mu orzeczników, które wyrażają własności
przysługujące podmiotowi. Można nawet powiedzieć, że struktura sądu
powstaje przez  przeniesienie  jedności apercepcji , czyli jedności naszego
 ja , jedności podmiotu, którym jesteśmy, w świat rzeczy poza podmiotem.
Tak jak bezpośrednio odczuwamy siebie jako trwającą w czasie jedność,
której przysługują różne własności, tak samo pojmujemy świat wydając
sądy podmiotowo-orzecznikowe, to znaczy interpretujemy świat jako
strukturę złożoną z trwających w czasie przedmiotów, wyposażonych w
różnorakie własności.
B. STRUKTURA S
DU
Strukturę sądu tworzą następujące elementy: (1) podmiot sądu
(subiectum), (2) orzecznik (praedicatum), (3) twierdzenie (affiramtio seu
assensus) lub zaprzeczenie (negatio seu dissensus). Pojęcia podmiotu i
orzecznika stanowiÄ… Å‚Ä…cznie tzw. materiÄ™ sÄ…du (materia iudicii vel obiectum
materiale iudicii), natomiast twierdzenie lub zaprzeczenie składają się na
formÄ™ sÄ…du (forma iudicii vel obiectum formale iudicii).25
Gdy wez
miemy jako przykład prosty sąd o strukturze  S jest P ,
wtedy można w nim wyróżnić następujące składniki: S - to podmiot sądu, P
- to orzecznik, natomiast  jest stanowi Å‚Ä…cznik sÄ…dowy. A
Ä…cznik sÄ…dowy
spełnia dwie funkcje: po pierwsze, funkcję  przyporządkowywania
orzecznika podmiotowi lub  odrzucania orzecznika od pomiotu ( Siarka
jest żółta i  Siarka nie jest żółta ) oraz funkcję asertywną, tzn. funkcję
uznawania istnienia stanu rzeczy, który zostaje wyrażony w sądzie. Funkcja
asertywna jest różna od funkcji odnoszącej lub odrzucającej, można bowiem
sobie tylko myśleć pewną treść ( Siarka jest żółta ) nic przy tym nie
twierdząc, to znaczy nic nie twierdząc, czy rzeczywiście ma miejsce stan
rzeczy wyrażany przez tę treść. Można też tylko zapytywać:  Czy siarka jest
żółta? itp. We wszystkich tego rodzaju wypadkach pojawiają się elementy
składowe sądu, lecz sądu w właściwym sensie nie ma.
Można powiedzieć, że sąd, niejako zgodnie ze swoją naturą,
pretenduje do bycia prawdziwym. Funkcja asertywna Å‚Ä…cznika zawiera w
sobie  r o s z c z e n i e d o p r a w d y  . Jakkolwiek uposażony twór
myślowy, który nie zawierałby tego roszczenia, nie byłby sądem. Prawdę i
fałsz orzeka się w pierwszym rzędzie o sądach, dopiero zaś pośrednio o
stanach rzeczy, do których się one odnoszą.
C. PODZIAA
Y S
DÓW
W dziejach filozofii pojawiły różne podziały sądów. Sądy dzielono
na: sądy opisujące i wyjaśniające, klasyfikujące i identycznościowe,
25
Z
w. Tomasz z Akwinu definiuje sÄ…d jako:  actio intellectus secundam quam componit et
dividit affirmando vel negando (De veritate, q. 14) Oprócz terminu  iudicium pojawiają
się też inne terminy:  compositio et divisio ,  affirmatio vel negatio ,  adhaesio seu
assensus mentis .
54
przyczynowe i egzystencjalne, opisujące i wartościujące, analityczne i [ Pobierz całość w formacie PDF ]