[ Pobierz całość w formacie PDF ]

najczęściej za zgodą osoby sportretowanej. Jeśli więc przepisy o dozwolonym użytku
utworów chronionych są podstawą do legalnego naruszania osobistych i majątko-
wych praw twórcy, przyjąć chyba wolno, że stanowią one również taką podstawę
dla ograniczonego przecież naruszania prawa do wizerunku, zarówno za życia, jak
i po śmierci osoby nań przedstawionej.
Ratio legis przepisów o dozwolonym użytku, przede wszystkim zaś ich natura jako
iuris cogentis, przemawia również za tym, aby odnieść je i do wizerunków, na których
tylko jednokrotne rozpowszechnianie wyraził zgodę sportretowany. Przede wszystkim
dlatego, że ani wola osoby przedstawionej na wizerunku ani wola twórcy wizerunku
nie może ograniczyć sfery dozwolonego użytku utworu legalnie rozpowszechnionego.
I nie chodzi o to, że w odniesieniu do dozwolonego użytku nie jest w praktyce możli-
wa weryfikacja uprzednia, co najwyżej kontrola ex post, ale przede wszystkim o to, że
prawo autorskie nie uzależnia takiego użytku utworów przedstawiających wizerunek
od tego, czy osoba sportretowana wyraziła zgodę na wielokrotne rozpowszechnianie.
Tym bardziej nie ma znaczenia dla sfery dozwolonego użytku cofnięcie zgody osoby
sportretowanej, które  o ile w ogóle zgodzimy się z dopuszczalnością takiego cofnię-
cia1463  może mieć znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do rozpowszechnień
dopiero zamierzonych, zaś gdyby przyjąć, że może mieć ono również znaczenie dla
dalszych rozpowszechnień utworu już rozpowszechnionego, to i tak nie można byłoby
w związku z tym kwestionować dopuszczalności dozwolonego użytku utworu legal-
nie rozpowszechnionego przed cofnięciem zgody.
Gdy zaś doszło do bezprawnego rozpowszechnienia wizerunku, tzn. gdy twórca
lub osoby, które odeń wywodzą swe prawo, rozpowszechniły utwór zawierający wize-
runek bez wymaganego zezwolenia osoby na wizerunku przedstawionej, to choć takie
rozpowszechnianie tworzy pozór legalności rozpowszechnienia wizerunku, nie zmie-
nia to przecież tego, że przepisy o dozwolonym użytku nie mogą legalizować dalszego
korzystania zeń lub jego dalszego rozpowszechniania wbrew woli osoby nań przed-
stawionej. Usprawiedliwiony najczęściej brak świadomości tej okoliczności u osoby
korzystającej z dozwolonego użytku, może mieć na gruncie prawa autorskiego wpływ
tylko na niedopuszczalność podnoszenia roszczeń przewidzianych w art. 78 ust. 1 zd.
3. Uważam więc, że wbrew pozorom, które wynikają z niebezpiecznie powściągliwej
regulacji prawa autorskiego, dozwolony użytek nie może dotyczyć wizerunków roz-
powszechnionych, w tym wystawionych, wbrew woli osoby przedstawionej na wize-
runku, zarówno za jej życia, jak i w ciągu dwudziestu lat od jej śmierci.
Jest to zresztą interpretacja prawie bliz
niacza wobec tej, która wyklucza dozwolony
użytek w odniesieniu do utworów bezprawnie opublikowanych lub rozpowszechnio-
nych (choć w przypadku samych utworów wynika to z definicji zawartych w art. 6 pkt
1 i 3, które zakładają zezwolenie twórcy). Paradoksalna odmienność polega zaś na tym,
1462
Por. A. Kopff, Kilka uwag& , s. 17.
1463
O tym, że zgoda ma charakter odwoływany, choć odwołanie może powodować obowiązek
zapłacenia np. kary umownej piszą J. Barta, R. Markiewicz, Wokół prawa& , s. 29-30, choć na tej ostatniej
stronie sformułowano także pogląd broniący  wykładni, w myśl której brak możliwości odwołania
zgody na wykorzystanie wizerunku, w każdym razie w odniesieniu do takiej eksploatacji, która została
wyraz
nie określona zarówno przy udzielaniu zgody na posługiwanie się wizerunkiem, jak i nie wywo-
łuje ujemnych konsekwencji w zakresie dóbr osobistych, niedających się przewidzieć w chwili wyraże-
nia zgody. Nadto J. Barta, R. Markiewicz [w:] J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska..., 2005, s. 638.
Rozdział IV  Prawnoautorska ochrona wizerunku zmarłego 401
że dozwolony użytek utworów bezprawnie opublikowanych lub rozpowszechnionych
nie będzie możliwy kiedykolwiek, natomiast podnoszenie przewidzianych w art. 83
roszczeń ochronnych w związku z bezprawnym rozpowszechnieniem wizerunku,
także w ramach dozwolonego użytku, nie będzie możliwe po dwudziestu latach od
śmierci osoby przedstawionej.
Osobna sprawa, że instrument ochronny wynikający z art. 83, może znalez
ć zasto-
sowanie tylko do rozpowszechnień wizerunku dokonywanych także w ramach do-
zwolonego użytku, nie zaś do korzystania zeń w granicach tego użytku, np. w zakresie
własnego użytku osobistego. Wynika stąd, że przepis ten dotyczy tylko bezpraw-
nych rozpowszechnień, które na gruncie prawa autorskiego, per analogiam do definicji
zawartej w art. 6 pkt 1, należy ograniczyć do udostępnień publicznych, gdy granice
własnego użytku osobistego obejmują użytek osobisty, rodzinny, towarzyski, z natury
rzeczy wykluczając użytek publiczny (por. art. 23 ust. 2).
Wyjaśnienia wymaga jeszcze specyficzna i odosobniona regulacja zawarta w art. 32
ust. 1. Przewiduje ona dopuszczalność wystawienia publicznego utworu plastycznego,
dokonanego przez właściciela corpus mechanicum, jeżeli  nie łączy się z tym osiąganie
korzyści majątkowych . Wynika stąd, ale i z porównania tej regulacji z innymi prze-
pisami dotyczącymi dozwolonego użytku, że art. 32 ust. 1 może dotyczyć zarówno
utworu już wystawionego, jak i takiego, który nigdy wystawiony nie był.
Co prawda mogłoby się wydawać, że powołany przepis nie stanowi podstawy
do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności zważywszy na
stanowczą regulację zawartą w art. 16 pkt 4. Tyle że in principio art. 16 przewidziano
możliwość ustawowych odstępstw od zawartych w nim unormowań i wygląda na to,
że jednym z nich jest postanowienie zawarte w art. 32 ust. 1 (podobnie jak reszta unor-
mowań dotyczących dozwolonego użytku utworów chronionych stanowi ono odstęp-
stwo odnoszące się do innych dóbr wymienionych w art. 16 pkt 3 i 5).1464 Ale z tego wcale
nie wynika, iż takie publiczne wystawienie, będące jednym z rodzajów rozpowszech-
niania, może być legalnie dokonane z naruszeniem prawa do wizerunku. Przeciwnie,
także tu należy odnieść regułę, że i w sytuacji przewidzianej w hipotezie art. 32 ust. 1,
przepis ten, przewidujący dozwolony użytek, uprawnia do publicznego udostępnie-
nia utworu zawierającego wizerunek, jeżeli na jego rozpowszechnianie było udzielone
zezwolenie, o którym mowa w art. 81 ust. 11465 lub którego rozpowszechnianie zezwo-
lenia nie wymaga. Gdy przesłanki takie nie są spełnione, reżim określony w art. 81
i 83 odnosi się również do wystawienia publicznego egzemplarza utworu plastycznego
w okolicznościach przewidzianych w art. 32 ust. 11466.
1464
Na marginesie warto dodać, że nie sposób wykluczyć umownego zobowiązania się właściciela
egzemplarza utworu plastycznego do nie korzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 32 ust.
1, tyle że jego naruszenie, w granicach przewidzianego tamże dozwolonego użytku, może uspra-
wiedliwiać najwyżej umowne roszczenie, choć nie będzie to roszczenie ex delicto zważywszy granice
dozwolonego użytku określone w przepisie tym in fine.
1465 [ Pobierz całość w formacie PDF ]